ถ้ำพระโพธิสัตว์ จังหวัดสระบุรี ตั้งอยู่ในพื้นที่บ้านถ้ำ หมู่ที่ 10 ตำบลทับกวาง อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี เป็นถ้ำที่จัดอยู่ในกลุ่มหินสระบุรี หมวดหินภูเพ มีอายุอยู่ในยุคเพอร์เมียนตอนล่าง (Lower Permian) ประกอบด้วยหินปูนเนื้อละเอียด (Lime-mudstone) หินปูนชั้นบางแทรกสลับกับหินดินดาน หินปูนเนื้อละเอียดเป็นกระเปาะ และหินปูนเนื้อโดโลไมต์ มีสีเทาอ่อนถึงเทาเข้ม
นายชัยพร ศิริพรไพบูลย์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านการบริหารจัดการแหล่งอนุรักษ์ธรณีวิทยา กล่าวถึง ถ้ำพระโพธิสัตว์ จังหวัดสระบุรี ไว้ว่า “เป็นถ้ำที่มีคุณค่าสูงยิ่ง ทั้งด้านธรณีวิทยา ถ้ำวิทยา ประวัติศาสตร์และโบราณคดี โดยเฉพาะภาพแกะสลักนูนต่ำ ที่ผนังถ้ำด้านซ้าย เป็นรูปพระพุทธเจ้าประทับนั่งห้อยพระบาท พระหัตถ์ทั้งสองข้างอยู่ในปางแสดงธรรม (วิตรรกมุทรา) ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญแสดงการมาถึงพุทธศาสนาในดินแดนแห่งนี้ใน สมัยทวารวดี (ประมาณพุทธศตวรรษที่ 12-16) ในเมืองไทยมีหลักฐานในลักษณะนี้ไม่กี่แห่ง เช่นที่ถ้ำษี ในอุทยานหินเขางู จังหวัดราชบุรี และถ้ำบนเขาถมอรัตน์ จังหวัดเพชรบูรณ์ ยิ่งไปกว่านั้น เมื่อพิจารณาถึงความเชื่อมโยงของภูมิประเทศแบบคาสต์ (karst topography) ผ่านมุมมองแบบ ธรณีกำเนิด (Georigination) แล้ว จะทำให้เห็นถึงความสัมพันธ์และความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นแหล่งน้ำ สิ่งแวดล้อม ระบบนิเวศเทือกเขาหินปูน และความหลากหลายทางชีวภาพที่ให้ประโยชน์ต่อมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ อีกมากมาย ตั้งแต่อดีตในยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน”
นอกจากนี้ ยังมีถ้ำที่อยู่ในขอบเขตระบบถ้ำพระโพธิสัตว์ จังหวัดสระบุรี ทั้ง 3 ถ้ำ ซึ่งมีความโดดเด่นแตกต่างกันไป ได้แก่ ลุมพินีสวนหิน เป็นถ้ำที่มีความยาวเส้นทางไม่ซับซ้อน สามารถเข้าท่องเที่ยวได้ตามฤดูกาลที่ไม่ใช่ฤดูฝน และพบซากดึกดำบรรพ์ของฟิวซูลินิดจำนวนมาก อีกทั้งโถงถ้ำสามารถเชื่อมต่อไปยังถ้ำธรรมทัศน์ได้ ถ้ำนครหลวง1 เป็นถ้ำขนาดปานกลางไม่ยาวมากนัก พบว่ามีประติมากรรมถ้ำที่หลากหลาย และถ้ำค้างคาว เป็นถ้ำที่มีโถงขนาดใหญ่ มีค้างคาวอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก สามารถใช้ประโยชน์ในการเก็บมูลค้างคาวได้ ซึ่งถ้ำเหล่านี้ถูกนำไปเป็นข้อมูลในการศึกษาแนวทางการบริหารจัดการแหล่งมรดกธรณี เพื่อต่อยอดสู่การพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนอย่างยั่งยืน
ที่มา : กรมทรัพยากรธรณี
ข้อมูลโดย : นายชัยพร ศิริพรไพบูลย์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านการบริหารจัดการแหล่งอนุรักษ์ธรณีวิทยา
