เกิดอะไรขึ้นที่ยูเครน: ต้นตอวิกฤตยูเครน-รัสเซีย และจุดยืนของไทย

หนึ่งในวิกฤตที่ทั่วโลกกำลังจับตามองในขณะนี้ คือวิกฤตด้านการทหาร ระหว่างยูเครนกับรัสเซีย ซึ่งดำเนินมาตั้งแต่วันที่ 24 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา ที่รัสเซียบุกยูเครนเต็มรูปแบบ และทำให้เกิดความเคลื่อนไหวรวมถึงผลกระทบในมิติต่างๆ ขึ้นทั่วโลก ในบางมุมมองอาจเรียกได้ว่า สงครามใหญ่อาจจะกำลังรอวันปะทุ วันนี้ เราจะมาสำรวจถึงเบื้องลึกเบื้องหลังวิกฤตระดับโลกในครั้งนี้

ยูเครน อยู่ไหน และยูเครนเป็นใคร

ประเทศยูเครนตั้งอยู่บริเวณฝั่งตะวันตกมีพรมแดนติดกับรัสเซีย เมืองหลวงคือกรุงเคียฟ (หรือคียีฟ)

ตั้งแต่อดีตกาลมีประชากรชาติพันธุ์ยูเครนอาศัยอยู่ในพื้นที่นั้นมาตลอด แต่ ยูเครนในฐานะของรัฐอธิปไตยเต็มรูปแบบ หรือสิ่งที่เรียกว่า ประเทศยูเครน นั้นเพิ่งจะถือกำเนิดขึ้นมาในช่วงสิ้นสุดสงครามเย็นหรือช่วง ค.ศ. 1991 เพราะดินแดนบริเวณนี้มักถูกครอบครองโดยมหาอำนาจภายนอก ทั้งโปแลนด์ โรมาเนีย เช็คโกสโลวาเกีย ออสเตรีย-ฮังการี จักรวรรดิเยอรมนี และ สหภาพโซเวียต

ยูเครนเคยมีเอกราชช่วงสั้นๆ คือปี 1918-1920 หลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 1 กองกำลังจากมหาอำนาจกลาง (Central Powers) ถอนกำลังออกไป และหลังจักรวรรดิรัสเซียปฏิวัติ ยกเลิกระบอบซาร์ได้ในปี 1917 แต่เมื่อเกิดสงครามกลางเมืองรัสเซียช่วงปี 1917 ยูเครนก็เข้าร่วมกับสหภาพโซเวียต กลายเป็นหนึ่งในรัฐผู้ร่วมก่อตั้งสหภาพโซเวียตในปี 1922

ทำไมรัสเซียจึงรุกรานยูเครน

หลังประธานาธิบดีวลาดิเมียร์ ปูตินของรัสเซีย ประกาศยอมรับ “ลูฮานสก์” และ “โดเนตสก์” 2 พื้นที่บริเวณฝั่งตะวันออกของยูเครน เป็นรัฐอิสระ พร้อมสั่งการให้กองทัพเข้าไปเพื่อทำหน้าที่ “ธำรงสันติภาพ” ในพื้นที่ดังกล่าว
ประธานาธิบดีวาดิเมียร์ ปูตินของรัสเซีย ได้ประกาศในวันที่ 24 กุมภาพันธ์ว่า รัสเซียไม่อาจรู้สึกปลอดภัยได้ เพราะภัยคุกคามที่มาจากยูเครน ก่อนจะเปิดฉากโจมตียูเครนเต็มรูปแบบในวันเดียวกัน
พร้อมอ้างว่า จุดมุ่งหมายของรัสเซียคือ “ปกป้องชาวรัสเซียจากการถูกทำร้ายและฆ่าล้างเผ่าพันธุ์” และ “ปลดอาวุธยูเครน รวมถึงกำจัดลัทธินาซีออกจากยูเครน”

แม้ประธานาธิบดีโวโลดีเมียร์ เซเลนสกี ของยูเครน ปฏิเสธข้อกล่าวหาดังกล่าวจากรัสเซียเนื่องจากตนเองมีเชื้อสายยิว

ข้อเรียกร้องจากฝั่งรัสเซียล่าสุด

หลังปะทะกันมายาวนานกว่า การเจรจาระหว่างยูเครนกับรัสเซียล่าสุด เมื่อวันที่ 7 มีนาคม ฝั่งรัสเซียยื่นข้อเสนอ 4 ข้อ หากยูเครนปฏิบัติตาม รัสเซียจะยุติปฏิบัติการทางทหารในทันที คือ

-ยูเครนยุติการต่อสู้

-แก้ไขรัฐธรรมนูญให้เป็นรัฐเป็นกลาง (ล้มเลิกการตั้งเป้าหมายเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปและนาโต้)

-ยอมรับว่าคาบสมุทรไครเมียเป็นของรัสเซีย

-ยอมรับว่า “ลูฮานสก์” และ “โดเนตสก์”ที่เป็นของยูเครน เป็นรัฐอิสระ

โดยฝั่งยูเครนยังไม่มีการตอบรับใดๆ ซึ่งการสู้รบยังดำเนินต่อไป

ทั้งนี้ จนถึงปัจจุบัน การสู้รบ 18 วันนี้ทำให้เกิดวิกฤตผู้ลี้ภัยที่ใหญ่ที่สุดในยุโรปนับตั้งแต่สงครามโลกครั้งที่ 2 และทำให้เกิดการคว่ำบาตรจำนวนมากต่อรัสเซีย

และการสู้รบครั้งนี้ สหรัฐอเมริกา และสหภาพยุโรป ไม่สามารถส่งกองกำลังเข้าไปช่วยเหลือยูเครนได้โดยตรง เพราะจะทำให้พวกเขากลายเป็นคู่ขัดแย้งโดยตรงกับรัสเซีย และอาจนำไปสู่การยกระดับความรุนแรงได้

ก่อนเริ่มสงคราม ในมุมรัสเซีย

ปีที่แล้ว ประธานาธิบดีปูตินเขียนบทความเผยแพร่บนเว็บไซต์รัฐบาลรัสเซีย อธิบายว่า “ชาวรัสเซีย” และ “ชาวยูเครน” นั้นเป็น “ชนชาติหนึ่งเดียวกัน” พร้อมระบุว่า การล่มสลายของสหภาพโซเวียตในปี 1991 ว่าเป็น “การแตกสลายของประวัติศาสตร์รัสเซีย”

พร้อมอ้างว่า ประเทศยูเครนในโลกยุคใหม่นั้นล้วนถูกสร้างมาด้วย รัสเซียคอมมิวนิสต์ และตอนนี้เป็นเพียง หุ่นเชิดที่ถูกควบคุมโดยชาติตะวันตก

พร้อมระบุว่า ชาติตะวันตกผิดคำมั่นที่ให้ไว้เมื่อปี 1990 ว่า “องค์กรสนธิสัญญาแอตแลนติกเหนือ” หรือ นาโต้ จะไม่ขยายตัวไปทางตะวันออก (ซึ่งให้คำมั่นไว้ก่อนการล่มสลายของสหภาพโซเวียต โดยให้คำมั่นต่อ ประธานาธิบดีมิคาอิล กอร์บาชอฟของโซเวียต ในบริบทการรวมชาติเยอรมนี และเป็นการพูดถึงอาณาเขตสมัยเยอรมนีตะวันออกเท่านั้น)

ซึ่งนาโต้เริ่มเปิดรับสมาชิกใหม่ๆ เพิ่มตั้งแต่ปี 1997 โดยการที่ยูเครนแสดงความต้องการจะร่วมเป็นสมาชิกนาโต้ ถูกมองว่าเป็น “เหตุผลหลัก” ในการรุกรานยูเครนของรัสเซียในครั้งนี้ เนื่องจาก นาโต้ เป็นความร่วมมือทางการทหารซึ่งมีต้นกำเนิดจากชาติยุโรปตะวันตก การที่มีชาติสมาชิกนาโต้ประชิดชายแดน อาจทำให้รัสเซียรู้สึกไม่มั่นคงปลอดภัย และรู้สึกถูกคุกคามจากนาโต้

ซึ่งท่าทีของรัสเซียชัดเจนมานานก่อนเริ่มสงครามนี้ นั่นคือ ปูตินประกาศหลายครั้งว่ารัสเซียจะตอบโต้หากยูเครนยังคงดึงดันจะเข้าร่วมนาโต้ และระดมพลที่แนวชายแดนติดกับยูเครนตั้งแต่ก่อนเริ่มสงคราม

ก่อนเริ่มสงคราม ในมุมยูเครน

ยูเครนมีความประสงค์เข้าร่วมนาโต้หลายสิบปีแล้ว เพื่อเสริมสร้างความมั่นคงปลอดภัยของตนเอง เนื่องจากนาโต้เป็นกองกำลังทหาร 30 ประเทศ ที่ยึดถือหลักการ “การป้องกันร่วม” (collective defense) ที่ระบุว่า หากชาติสมาชิกชาติใดถูกโจมตี จะเท่ากับการโจมตีชาติสมาชิกนาโต้ทุกประเทศ และสมาชิกนาโต้มีพันธะที่จะต้องปกป้องกันและกันหากถูกโจมตี

ยูเครนมีท่าทีมุ่งเข้าหายุโรปตะวันตกอย่างชัดเจนในการปฏิวัติ “ยูโรไมดาน” ในปี 2014 ที่ประชาชนจำนวนมากออกมาขับไล่ ประธานาธิบดีวิคเตอร์ ยานูโควิชของยูเครนในขณะนั้นที่มีท่าทีเข้าหารัสเซียออกไปจากตำแหน่ง เพราะยานูโควิชสั่งระงับการเจรจาความตกลงร่วมมือกับสหภาพยุโรป เมื่อยานูโควิชถูกรัฐสภาขับจากตำแหน่ง สื่อของรัสเซียก็เริ่มรายงานว่า รัฐบาลใหม่ของยูเครนเป็นรัฐบาล “นิยมนาซี” ที่ยึดอำนาจมาจากยานูโควิช

ซึ่งยูเครนก็ไม่รู้สึกมั่นคงปลอดภัยกับรัสเซีย โดยเฉพาะอย่างยิ่งภายหลังการที่รัสเซียบุกเข้ามาผนวก “คาบสมุทรไครเมีย” เข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของรัสเซียในปี 2014 หลังเกิดการปฏิวัติยูโรไมดาน ทำให้ยูเครนยิ่งไม่ไว้วางใจรัสเซียมากขึ้นอีก
ในปี 2017 ยูเครนแสดงออกอย่างชัดเจนมากขึ้น โดยการแก้ไขรัฐธรรมนูญ เพื่อกำหนดให้มุ่งสู่การเข้าเป็นสมาชิกนาโต้ และสหภาพยุโรป เป็น “พันธะกิจระดับยุทธศาสตร์” ของชาติ

ผลกระทบในประเทศไทย จากสงครามนี้

ตั้งแต่สงครามรัสเซีย-ยูเครนปะทุขึ้น ราคาพลังงานก็พุ่งสูงตาม โดยราคาน้ำมันดิบพุ่งสูงขึ้นเกิน 100 ดอลลาร์สหรัฐต่อบาร์เรล จากเดิมที่อยู่แค่ราวๆ 90 ดอลลาร์สหรัฐต่อบาร์เรล เมื่อน้ำมันซึ่งเป็นต้นทุนการผลิตสินค้าและขนส่ง ก็จะทำให้ราคาสินค้าและค่าขนส่งยิ่งแพงขึ้น กระทบทั้งค่าครองชีพ และภาคการส่งออก รวมทั้งสภาวะเงินเฟ้อ จะส่งผลต่อเศรษฐกิจในทุกระดับ เพราะประเทศไทยเป็นประเทศที่จำเป็นต้องนำเข้าน้ำมัน และรัสเซียเป็นประเทศที่ส่งออกน้ำมันเป็นอันดับ 2 ของโลก

ส่วนนักท่องเที่ยวชาวรัสเซียและยูเครนตกค้างในไทยเพราะเที่ยวบินถูกยกเลิก มีอยู่ราว 7-8 พันคน ส่วนมากอยู่ในจังหวัดภูเก็ต กระบี่ สุราษฎร์ธานี และเมืองพัทยา ทางรัฐบาลไทยต้องเข้าไปช่วยเหลือ

รวมถึงนักท่องเที่ยวชาวรัสเซียมีปัญหาการใช้จ่ายในไทย เพราะธนาคารถูกตัดออกจากระบบชำระเงินระหว่างประเทศ (SWIFT) ซึ่งเป็นผลมาจากการคว่ำบาตรของยุโรป-สหรัฐ ต่อรัสเซีย ทำให้ถูกระงับธุรกรรมทั้งหมด

ปัญหาธุรกรรมการเงินนี้ ทางจังหวัดภูเก็ต เมืองจุดหมายปลายทางยอดนิยมของนักท่องเที่ยวรัสเซีย ได้มีมาตรการเฉพาะหน้าช่วยนักท่องเที่ยวชาวรัสเซีย ด้วยการร่วมกับ ททท. ตำรวจท่องเที่ยว ตำรวจตรวจคนเข้าเมือง และสมาคมธุรกิจการท่องเที่ยวจังหวัดภูเก็ต จัดตั้ง Call Center เพื่อแก้ไขปัญหาและแนะนำแนวทางให้นักท่องเที่ยวชาวรัสเซียและยูเครน สามารถทำธุรกรรมทางการเงินจากบัตรเครดิต – เดบิตได้ด้วยการเปลี่ยนไปใช้ระบบ UNIONPAY แทน visa และ mastercard

ด้านนายจุติ ไกรฤกษ์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ยังแสดงความกังวลว่าสงครามนี้จะยิ่งทำให้ค่าครองชีพพุ่งสูงขึ้น ทั้งเรื่องราคาไฟฟ้า ราคาน้ำมัน การขนส่งวัตถุดิบในการผลิตอาหารเพื่อบริโภค ทั้งเรื่องเศรษฐกิจและการจ้างงาน แต่รัฐบาลจะต้องติดตามสถานการณ์อย่างใกล้ชิด เพื่อหาทางรับมืออย่างดีที่สุด ยืนยันว่าจะไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง

โดยปัจจุบันรัฐบาลเดินหน้าตรึงราคาน้ำมันดีเซลเพื่อกดค่าขนส่งเอาไว้ รวมถึงการผลิตไฟฟ้าก็ใช้น้ำมันดีเซลพร้อมปลดภาษีสรรพสามิตออก เพื่อลดต้นทุนการผลิตไฟฟ้า ยอมลดรายได้เข้ารัฐลงเพื่อให้ค่าไฟฟ้ายังไม่สูงขึ้น

“วันนี้มันไม่ใช่เวลาปกติ มันเป็นเวลาสงคราม แม้เกิดห่างจากเราไป ใช้เวลาบิน 17 ชั่วโมง แต่มีผลกระทบกับเราในทันที”

จุดยืนของไทยในสงครามนี้ – เรียกร้องให้ยุติความรุนแรงและการปะทะทางอาวุธโดยทันที

เมื่อวันที่ 1 มีนาคม 65 นายสุริยา จินดาวงษ์ เอกอัครราชทูตผู้แทนถาวรไทยประจำสหประชาชาติ กล่าวต่อการประชุมสมัชชาสหประชาชาติ สมัยพิเศษ ร่วมลงมติเห็นชอบข้อมติของสมัชชาสหประชาชาติ ประณามการรุกรานยูเครนของรัสเซีย พร้อมเรียกร้องให้ยุติการสู้รบและถอนกำลังออกจากยูเครน เพื่อหาทางแก้ปัญหาอย่างสันติ

นอกจากนี้ไทยจะให้ความร่วมมืออย่างสุดความสามารถเพื่อสนับสนุนความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมแก่พลเรือนที่ได้รับผลกระทบ ทั้งการให้ความช่วยเหลือโดยตรง และผ่านความร่วมมือกับองค์การระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้อง

อ้างอิง:

https://www.history.com/this-day-in-history/ukraine-declares-its-independence#:~:text=In%201922%2C%20Ukraine%20became%20one,U.S.S.R.’s%20collapse%20in%201991.

https://www.britannica.com/place/Ukraine