ข้าวหลาม เป็นอาหารทานเล่น ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดการทำจากรุ่นสู่รุ่น ซึ่งปัจจุบันยังคงเป็นที่ชื่นชอบของหลายคน ด้วยรสชาติกลมกล่อมและเอกลักษณ์เฉพาะตัว
การทำข้าวหลามค่อนข้างยุ่งยากและใช้เวลานาน ทำให้มักพบข้าวหลามขายเฉพาะในงานประเพณี หรือเทศกาลต่างๆ เท่านั้น คนที่ชอบทานข้าวหลามก็จะต้องรอทานกันในช่วงที่มีงาน
ที่จังหวัดยะลา ครอบครัวป้ารี หรือคุณอารีย์รัตน์ รามแก้ว ชาวบ้าน ม.4 ตำบลหน้าถ้ำ อำเภอเมืองยะลา นับเป็นเจ้าเดียวในตำบลหน้าถ้ำ ที่ยังคงอนุรักษ์วิถีการทำแบบดั้งเดิมที่สืบทอดกันมากว่า 100 ปี ตั้งแต่รุ่น ปู่ ย่าตายาย และพ่อ แม่ จนกลายเป็นอาชีพหลักที่สร้างรายได้ให้ครอบครัว
ข้าวหลามหน้าถ้ำป้ารี จะมีเอกลักษณ์ 3 รสในกระบอกไม้ไผ่ มีให้เลือกทั้งข้าวเหนียวขาวใส่ถั่ว ข้าวเหนียวขาวและข้าวเหนียวดำ โดยมีรสชาติหวาน มัน เค็ม กลมกล่อม ทุกขั้นตอนทำด้วยมือ ตั้งแต่เตรียมวัตถุดิบ เช่น ตัดไม้ไผ่ เลือกใบตอง แช่ข้าวเหนียว ต้มถั่ว คลุกเคล้าส่วนผสม อัดข้าวเหนียวลงกระบอกไม้ไผ่ แล้วนำไปเผาไฟจนสุกหอมกรุ่น ใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง ก่อนจะนำมาตัดจุกและเหลากระบอกให้บาง เพื่อความสะดวกในการรับประทาน
ป้ารี เล่าว่า ตนเองฝึกทำข้าวหลาม ตั้งแต่อายุ 15 ปี พ่อสอนให้ทำ เริ่มแรกทำไม่มากตามยายไปขายยังสถานที่ต่างๆ ฝึกไปเรื่อยๆ จนกระทั่งทำได้เองจนชำนาญ
ป้ารีและพี่น้องช่วยกันทำทุกขั้นตอน แม้แต่เด็กในชุมชนก็มีส่วนร่วม โดยรับจ้างตัดไม้ไผ่และหาสาคูทำจุกข้าวหลาม ทำให้เด็กมีงานทำ มีรายได้เสริม ในแต่ละวันป้ารีทำข้าวหลามประมาณ 100 กระบอก เริ่มทำงานตั้งแต่ตี 5 ใช้เวลาประมาณ 4-5 ชั่วโมง ก็นำออกขายได้ ประมาณบ่าย 2 โมงขายหมดก็จะกลับมาทำอีกวัน ถ้ามีออเดอร์สั่งก็ทำให้ ส่วนมากจะทำไปนั่งขายตามงานต่างๆ เอง ทั้งงานวัด งานบุญ ช่วงนี้มีงานหลักเมืองก็จะทำไปขายหน้างานด้วย
แม้นวัตถุดิบทุกวันนี้ราคาสูงขึ้น ไม่ว่าจะเป็นไม้ไผ่ มะพร้าว ข้าวเหนียว แต่ป้ารี ยังคงขายข้าวหลามในราคาเดิม 3 กระบอก 100 บาท ขนาดกลางถึงใหญ่ ราคาอยู่ที่ 40-80 บาท ตามขนาด โดยป้ารีบอกว่า “ลูกค้าซื้อได้ในราคานี้ ไม่เดือดร้อน ก็ดีใจแล้ว”
ข้าวหลามป้ารีทำขายได้ตลอดปี ลูกค้าให้การตอบรับเป็นอย่างดี มีทั้ง ลูกค้าใหม่ ลูกค้าประจำ เพราะความอร่อยและคุณภาพ สด สะอาด ใหม่ วันต่อวัน มีงานที่ไหนก็จะทำไปขาย
หากใครได้ไปยะลา แวะชิมข้าวหลามสูตรดั้งเดิม หรือไปดูขั้นตอนการทำกันได้เลย ที่หน้าบ้านป้ารีซอยพุทธไสยาสน์ 2 ตำบลหน้าถ้ำ อำเภอเมืองยะลา จังหวัดยะลา หรือหาซื้อได้ที่งานเทศกาลต่างๆ ซึ่งช่วง 10 กว่าวันนี้ มีงานหลักเมือง ป้ารีจะไปตั้งแผงขายที่หน้างาน ตรงข้ามวิทยาลัยชุมชนยะลา หรือสั่งล่วงหน้าได้ที่ 084-3971103
